Język pendżabski - fakty i ciekawostki

Język pendżabski jest językiem ojczystym dla ok. 100 mln. ludzi (1,5% światowej populacji), co sytuuje go na 10. miejscu listy najczęściej używanych języków świata pod względem liczby rodzimych użytkowników.

Pendżabski jest językiem urzędowym w prowincji Pendżab w Pakistanie (w tym państwie nie ma on oficjalnie przyznanego statusu języka urzędowego) oraz w Indiach (regionalny język urzędowy w stanie Pendżab), gdzie jest siódmym językiem pod względem powszechności używania. W wielu krajach (m.in. w USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i Australii) język ten funkcjonuje jako język diaspory, co stanowi pokłosie emigracji Pendżabczyków. Jest trzecim najczęściej używanym językiem w Wielkiej Brytanii.

Pandabi należy do języków indoeuropejskich, a konkretnie do grupy języków indoaryjskich. Jako odrębny język ukształtował się w XII w. (wyewoluował z sanskrytu za pośrednictwem prakrytu śauraseni), stając się nośnikiem tworzącej się kultury pendżabskiej. Na jego rozwój wpłynęły języki tureckie, perski, arabski, a w późniejszym okresie angielski.

Kwestia zróżnicowania języka pendżabskiego jest przedmiotem dyskusji i sporów. Niektórzy badacze uznają zachodnie dialekty pendżabskiego za odrębny język lahnda (zwany językiem zachodniopendżabskim), który stosowany jest wyłącznie w Pakistanie. W tym ujęciu nazwa pendżabski odnosi się jedynie do dialektów pogranicza indyjsko-pakistańskiego (język wschodniopendżabski). Pendżabski charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem dialektalnym. Zarówno w Indiach, jak i w Pakistanie za standardową odmianę języka uznaje się dialekt majhi.

Do zapisu pendżabskiego w Pakistanie stosuje się alfabet shahmukhi - zmodyfikowane pismo arabskie, którym posługują się głównie muzułmanie. Natomiast w Indiach powszechniejsze jest pismo gurmukhi (w tym alfabecie podane są też wszystkie przykłady językowe w kolejnych sekcjach), stosowane przeważnie przez sikhów.

Nazwa języka wywodzi się od perskiego słowa Panj-āb, które oznacza „pięć wód” i odnosi się do pięciu dopływów rzeki Indus.

Pendżabski, jako jeden z nielicznych języków indoeuropejskich, jest językiem tonalnym. Sylabom przypisany jest ton, który decyduje o znaczeniu wyrazu Wyróżnia się trzy tony: wysoki, pośredni i niski.

Typowy szyk wyrazów to podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Przyimki występują zazwyczaj po rzeczownikach (postpozycja).

Jako język wywodzący się z sanskrytu, pendżabski jest językiem umiarkowanie fleksyjnym. Rzeczowniki odmieniają się przez pięć przypadków. Istnieją dwa rodzaje gramatyczne i dwie liczby.

Powiązania z sanskrytem

Język pendżabski, podobnie jak polski, należy do rodziny języków indoeuropejskich, związany jest z sanskrytem, jednym z najstarszych języków świata. Nawet jeśli te dwa języki różnią się, to mają wspólną historię, która może być interesująca dla Polaków badających swoje korzenie językowe.

Dwa systemy pisma

W zależności od tego, czy mówimy o Pendżabie indyjskim czy pakistańskim, język pendżabski może być zapisywany za pomocą dwóch różnych alfabetów: gurmukhi (Indie) oraz shahmukhi (Pakistan). Znajomość tego faktu może być przydatna podczas nauki czytania i pisania w tym języku.

Bogate dziedzictwo literackie

Język pendżabski posiada bogate dziedzictwo literackie, które obejmuje zarówno poezję, jak i prozę. Wśród najbardziej znanych twórców można wymienić takie postaci jak Baba Farid czy Waris Shah, którzy są nie tylko sławni w Pendżabie, ale także na całym subkontynencie indyjskim.

Język w muzyce i filmie

Pendżabski jest nie tylko językiem literatury, ale także muzyki i filmów. Bollywood często czerpie inspiracje z kultury pendżabskiej, a muzyka pendżabska, zwłaszcza bhangra, zdobywa popularność na całym świecie. To doskonała okazja dla Polaków, by zgłębić tę kulturę i odkryć nowe inspiracje.

Różnorodność dialektów

Język pendżabski jest bardzo zróżnicowany pod względem dialektów, które różnią się między sobą w zależności od regionu. Dialekty te obejmują m.in. majhi, malwi, doabi, potohari i wielu innych. Zrozumienie tej różnorodności może pomóc Polakom lepiej zrozumieć i docenić kulturę Pendżabu.

Język religii sikhizmu

Język pendżabski odgrywa kluczową rolę w religii sikhizmu, która ma swoje korzenie w Pendżabie. Święta księga sikhi – Guru Granth Sahib – została napisana w języku pendżabskim, w alfabetcie gurmukhi. Ten zbiór hymnów i poezji obejmuje nauczania pierwszych dziesięciu guru sikhów, a także innych świętych z różnych religii, takich jak hinduizm czy islam. Wszystkie osoby wyznające sikhizm, niezależnie od miejsca zamieszkania, uczą się czytać i rozumieć pendżabski, aby móc studiować swoją świętą księgę. Dlatego nauka języka pendżabskiego może pomóc Polakom lepiej zrozumieć i docenić kulturę i tradycje sikhów, a także prowadzić do interesujących wymian kulturalnych z wyznawcami tej religii.

Polska diaspora w Pendżabie

Warto wspomnieć, że w Pendżabie istnieje polska diaspora, która sięga czasów II wojny światowej. W 1942 roku, podczas wojny, tysiące Polaków, w tym wiele dzieci, znalazło schronienie w Indiach. Wielu z nich osiedliło się w Pendżabie, gdzie znaleźli pomoc i wsparcie. Ich potomkowie do dziś mieszkają w tym regionie, a polsko-pendżabska wspólnota utrzymuje więzi z Polską. Nauka języka pendżabskiego może pomóc Polakom nawiązać kontakty z tymi osobami, poszerzyć swoje horyzonty kulturowe i odkryć fascynującą historię polskiej obecności w Pendżabie.

Wpływ języka pendżabskiego na język angielski

Język pendżabski, podobnie jak inne języki Indii, wpłynął na rozwój języka angielskiego. Wielu Brytyjczyków, którzy podróżowali lub kolonizowali subkontynent indyjski, zetknęło się z różnymi językami Indii, w tym pendżabskim, co doprowadziło do adopcji niektórych słów i zwrotów. Nauka języka pendżabskiego może pomóc Polakom zrozumieć i docenić to bogactwo kulturowe, które wpłynęło na rozwój współczesnego języka angielskiego.

Język o bogatej tradycji ustnej

Tradycja ustna odgrywa niezwykle ważną rolę w kulturze pendżabskiej, co ma swoje korzenie w dawnych czasach, kiedy to umiejętność pisania nie była powszechnie dostępna. Wiele utworów literackich, historycznych i religijnych przekazywano z pokolenia na pokolenie za pomocą opowieści, pieśni i wierszy. Te ustne przekazy pełniły kluczową rolę w zachowaniu dziedzictwa kulturowego i historycznego Pendżabu, zwłaszcza w czasach konfliktów i zmian społecznych.

W pendżabskiej tradycji ustnej szczególnie ważne są opowieści o miłości, wojnie, bohaterstwie i duchowości. Wiele z nich zostało spisanych w późniejszym czasie, ale nadal istnieją utwory, które pozostają tylko w formie ustnej. Nauka języka pendżabskiego umożliwia Polakom odkrycie tych fascynujących opowieści, które oferują wgląd w życie, wartości i dążenia mieszkańców Pendżabu na przestrzeni wieków.

Dodatkowo, bogactwo tradycji ustnej w języku pendżabskim znajduje odzwierciedlenie w różnorodności jego dialektów oraz w lokalnych zwyczajach i obyczajach. Dialekty, które różnią się między sobą w zależności od regionu, dają wyjątkowy wgląd w historię i kulturę poszczególnych części Pendżabu. Nauka pendżabskiego i zrozumienie tej tradycji ustnej może być interesującym doświadczeniem dla Polaków, którzy chcą zgłębić bogactwo kultury Pendżabu oraz nawiązać bliższe relacje z jego mieszkańcami.

Ciekawe idiomy i powiedzenia w języku pendżabskim

Warto zwrócić uwagę na idiomy i powiedzenia pendżabskie, które mogą dać Polakowi fascynujący pogląd na podobieństwa i różnice kulturowe.

pendżabski idiom / powiedzenie	tłumaczenie dosłowne na polski	polski odpowiednik
ਅੰਨ੍ਹੇ ਕੁੱਤੇ,ਹਿਰਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ (Anhē kutē,hiranāṁ dē śikārī)	Ślepy pies polujący na jelenie	Niekompetentna osoba nie radzi sobie z trudnym zadaniem
ਇਸ਼ਕ ਮਿਜ਼ਾਜੀ 'ਤੇ ਤਿਲਕਨ ਬਾਜੀ (Iśaka mizājī'tē tilakana bājī)	Miłość to śliska gra	Miłość to ryzykowna gra
ਮਾਂ ਭੀ ਰਾਣੀ, ਧੀ ਭੀ ਰਾਣੀ, ਕੌਣ ਲਿਅਵੇ ਖੂਹੋ ਪਾਣੀ (Māṁ bhī rāṇī, dhī bhī rāṇī, kauṇa lia̔āvē khūhō pāṇī)	Jeśli matka i córka zachowują się jak królowe, to żadna nie przyniesie wody ze studni	Jeśli wszyscy mają o sobie wysokie mniemanie, to nikt nie będzie się garnął do zwykłych obowiązków
ਅਪ ਨਾਂ ਵਸੀ ਸੌਹਰੇ ਲੋਕੀ ਮੱਤਾਂ ਦੇ (A̔āpa nāṁ vasī sauharē lōkī matāṁ dē)	Dziewczyna, która nie dogaduje się z teściami, doradza innym	Ktoś sam sobie nie radzi w życiu, a doradza innym
ਆਲਸੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਹੜੇ ਨੀ ਹੁੰਦੇ) (Ālasī'āṁ dē piḍa vihaṛē nī hudē)	Wioski, w których mieszkają leniwi ludzie, leżą blisko siebie	Leniwi ludzie mieszkają w gromadach
ਸ਼ੇਰਨੀ ਦਾ ਦੁੱਧ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭਾਂਡੇ 'ਚ ਹੀ ਸਮਾਉਂਦਾ ਐ (Śēranī dā dudha sōnē dē bhāṇḍē'ca hī samā'undā ai)	Cenne rzeczy trzeba trzymać w garnku złota	O cenne rzeczy trzeba bardzo dbać

Praktyczny słowniczek polsko - pendżabski

wyrażenie polskie	wyrażenie pendżabskie
tak	ਹਾਂ (hāṁ)
nie	ਨਹੀਂ (nahīṁ)
proszę	ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ (kirpā karkē)
dziękuję	ਧੰਨਵਾਦ (dhanvād)
przepraszam	ਮੁਆਫ ਕਰੋ (muāf karō)
dzień dobry	ਸ਼ੁਭ ਸਵੇਰ (śubh savēr)
dobry wieczór	ਸ਼ੁਭ ਸੰਧਿਆ (śubh sandhyā)
dobranoc	ਸ਼ੁੱਭ ਰਾਤ (śubh rāt)
do widzenia	ਅਲਵਿਦਾ (alvidā)
cześć (na powitanie)	ਹੈਲੋ (hailō)
Jak się masz?	ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਹੈ? (tuhānūṁ kivēṁ hai?)
Dziękuję, dobrze.	ਧੰਨਵਾਦ, ਠੀਕ ਹਾਂ (dhanvād, ṭhīk hāṁ)
Nazywam się...	ਮੇਰਾ ਨਾਮਹੈ (mērā nām hai)
Nie rozumiem	ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਨਹੀਂ (maiṁ samajhdā nahīṁ)
Jestem Polką / Polakiem	ਮੈਂ ਪੋਲੈਂਡੀ / ਪੋਲੈਂਡੀ ਮੁੰਡਾ ਹਾਂ (maiṁ polainḍī / polainḍī muṇḍā hāṁ)

tłumacz pendżabski