Język maltański - fakty i ciekawostki

Język maltański jest językiem ojczystym dla ok. 500 tys. ludzi (0,007% światowej populacji). Maltański jest językiem urzędowym na Malcie. Ponadto znajomością maltańskiego jako ojczystego legitymują się emigranci maltańscy w USA, Tunezji, Australii i Wielkiej Brytanii.

Malti należy do rodziny języków afroazjatyckich, a konkretnie do podrodziny języków semickich. Język ten spokrewniony jest z językiem arabskim, a jego początki wiążą się z podbojem wyspy przez Arabów w 870 r. n.e. Wraz z przejęciem Malty przez Normanów i późniejszym przyłączeniem wyspy do Królestwa Sycylii język maltański ewoluował we własnym, odrębnym kierunku: zachowując strukturę języka semickiego, przejmował słownictwo z innych języków, głównie z włoskiego i angielskiego (Malta przez 200 lat była kolonią brytyjską). Przez długi okres maltański istniał niemal wyłącznie w formie mówionej. Reguły pisowni Malti zostały wprowadzone dopiero na początku XX w. Obecnie maltański jest jedynym językiem semickim zapisywanym alfabetem łacińskim.

Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę rodzimych użytkowników maltański nie jest językiem mocno zróżnicowanym dialektalnie. Regulacją oraz promocją Malti zajmuje się Narodowa Rada Języka Maltańskiego

Maltański należy do języków urzędowych UE od 2004 r. Jednak przez pierwsze trzy lata jego zakres użycia w tej instytucji był częściowo ograniczony: ze względu na brak stosownej liczby tłumaczy tłumaczono jedynie najważniejsze akty prawne.

Ponieważ 88% Maltańczyków włada językiem angielskim, na Malcie wytworzył się specyficzny wariant języka zwany Maltenglish. Ma to związek z często stosowaną zmianą kodu językowego – do zdań zachowujących strukturę gramatyczną właściwą dla maltańskiego wplatane są angielskie słowa.

Niezależnie od opisanego wyżej zjawiska w języku maltańskim funkcjonuje duża liczba zapożyczeń angielskich. Do przykładów należą takie słowa jak: plejer (pol. gracz), friġġ (pol. lodówka) oraz mowbajl (pol. telefon komórkowy).

Hybrydowy charakter języka maltańskiego, posiadającego cechy języków semickich oraz indoeuropejskich, dobrze ilustrują dwa sposoby tworzenia liczby mnogiej. Do wielu rzeczowników dodawane są końcówki (np. omm → ommijet; pol. matka → matki). W innych przypadkach dochodzi do zmiany wewnątrz wyrazu (np. dar → djar; pol. dom → domy) – ten sposób tworzenia form liczby mnogiej jest typowy dla języka arabskiego.

Czasowniki w języku maltańskim wywodzą się z języków romańskich. Odmieniane są za pomocą sufiksów i prefiksów maltańskich.

Maltański jako język semicki

Język maltański jest jedynym językiem semickim, który posiada status języka urzędowego w Unii Europejskiej. Wywodzi się z języka arabskiego, ale z czasem przekształcił się pod wpływem innych języków, takich jak sycylijski, włoski, francuski i angielski. Dla Polaków, nauka maltańskiego może być fascynującym wyborem, pozwalającym na zrozumienie unikatowego połączenia języków i kultur na maltańskim archipelagu.

Alfabet i ortografia

Alfabet maltański jest oparty na alfabecie łacińskim i składa się z 30 liter, z których niektóre mają swoje własne, unikalne znaki. Warto zwrócić uwagę na niezwykłe litery, takie jak Ċ, Ġ, Ż i Ħ, które są charakterystyczne dla tego języka. Ortografia maltańska jest fonetyczna, co ułatwia naukę dla osób mówiących po polsku, które są przyzwyczajone do czytania "jak piszą".

Unikatowe słownictwo

Słownictwo maltańskie jest unikalnym połączeniem języka arabskiego i europejskich wpływów. Wiele słów maltańskich pochodzi z języka arabskiego, ale znajdziemy też zapożyczenia z języka sycylijskiego, włoskiego, francuskiego czy angielskiego. Dla Polaków, nauka tego języka może być interesującym doświadczeniem, pozwalającym na zrozumienie różnorodności językowej.

Związki języka maltańskiego z historią wyspy

Język maltański jest ściśle związany z bogatą historią maltańskiego archipelagu. Malta była rządzona przez różne państwa i organizacje, takie jak Fenicjanie, Rzymianie, Bizantyjczycy, Arabowie, Normanowie, Joannici, Francuzi i Brytyjczycy. Wszystkie te wpływy przyczyniły się do kształtowania języka maltańskiego, co czyni go szczególnie interesującym dla badaczy historii i kultury.

Język maltański jako narzędzie tożsamości narodowej

Język maltański pełni kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej Malty. Przez wieki Malta była pod wpływem obcych mocarstw, które wprowadzały swoje języki. Jednak maltański przetrwał jako język codziennego użytku i stał się symbolem niezależności i ducha narodu maltańskiego.

Maltański jako język literacki

Mimo że język maltański był używany przez wiele wieków, to do niedawna nie był uznawany za język literacki. Dopiero w XX wieku zaczęto pisać literaturę w języku maltańskim. Pierwsze powieści i opowiadania powstały na Malcie w latach 20. i 30. XX wieku. Dla Polaków, którzy interesują się literaturą, nauka języka maltańskiego może być okazją do poznania nieznanych dotąd dzieł.

Różnice między językiem maltańskim a arabskim

Mimo że język maltański wywodzi się z arabskiego, to różni się od niego znacznie. Dla przykładu, maltański nie posiada rodzajników i posiada mniej form odmiany czasowników niż arabski. Ponadto, maltański używa liczby mnogiej w bardziej złożony sposób niż arabski. Dla osób mówiących po polsku, nauka maltańskiego może być trudniejsza niż nauka języka arabskiego ze względu na te różnice.

Język maltański w Polsce

W Polsce język maltański jest rzadko spotykany. Jednak istnieją organizacje, takie jak Stowarzyszenie Maltańskie w Polsce, które zajmują się promocją maltańskiej kultury i języka w Polsce. Dla Polaków, którzy chcą poznać ten język, organizacje takie mogą być dobrym źródłem informacji i wsparcia.

Ciekawe idiomy i powiedzenia w języku maltańskim

Warto zwrócić uwagę na idiomy i powiedzenia maltańskie, które mogą dać Polakowi fascynujący pogląd na podobieństwa i różnice kulturowe.

maltański idiom / powiedzenie	tłumaczenie dosłowne na polski	polski odpowiednik
Bil-flus taghmel triq fil-bahar	Dzięki pieniądzom możesz wybudować drogę w morzu	Pieniądz to życie, pieniądz może wszystko
Fejnhemml-għaseljersaqid-dubbien	Tam gdzie jest miód, gromadzą się muchy	Ciągnąć do czegoś/kogoś jak mucha do lepu
Gebelmagebelmajiltaqa',izdawiccmawiccjiltaqa'	Góra nie spotka góry, ale twarz spotka inną twarz	Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem tak.
Għalkullgħadmahawnmittkelb	Na każdą kość czeka sto psów	Wiele osób chce zdobyć tę samą posadę
Il-flustaghmelil-flus,wil-qameltaghmelil-qamel	Pieniądz rodzi pieniądz, pchły rodzą pchły	Pieniądz robi pieniądz
Isqiniustaqsini	Pozwól mi się napić, a potem mnie zapytaj	Żeby pracować efektywnie, ciało musi być zaspokojone
Mewttawiehedhajjat'iehor	Śmierć jednego człowieka to narodziny kolejnego	Życie toczy się dalej
Waħdek ma tridx tkun lanqas il-ġenna	Nie można być samotnym, nawet w niebie	Człowiek nie został stworzony, by być sam

Praktyczny słowniczek polsko - maltański

wyrażenie polskie	wyrażenie maltański
tak	iva (i-va)
nie	le (le)
proszę	jekk jogħġbok (jekk yogh-bok)
dziękuję	grazzi (grat-si)
przepraszam	jiddispjaċini (id-dis-pja-chi-ni)
dzień dobry	bonġu (bon-dżu)
dobry wieczór	il-lejl it-tajjeb (il-lejl it-tajjeb)
dobranoc	il-lejl it-tajjeb (il-lejl it-tajjeb)
do widzenia	ċaw (ćau)
cześć (na powitanie)	saħħa (sa-hha)
Jak się masz?	Kif int? (kif int)
Dziękuję, dobrze.	Grazzi, tajjeb (grat-si, taj-jeb)
Nazywam się...	Jisimni... (jisi-mni)
Nie rozumiem	Ma nifhimx (ma nif-himsh)
Jestem Polką / Polakiem	Jien Polakk(a) (jen pol-ak, pol-akk-a)

tłumacz maltański